Gazeteci Cüneyt Özdemir, Tarihçi Profesör İlber Ortaylı’nın ‘Türk milleti zencilere aşinadır, zencileri sever’ ifadelerini ırkçılık üstünden eleştirdi. Zenci kelimesinin ırkçı bir söz olduğunu savunan Özdemir, ‘Afrika Kökenli’ ifadesinin tercih edilmesi gerektiğini söyledi.
Peki, durum gerçekten öyle mi? Türkçede ‘zenci’ kelimesi ırkçılık çağrıştırıyor mu?
İçeriğimizde inceliyoruz.
Irkçılık kavramı çok yönlü olsa da medeniyetler tarihi boyunca ırkçılığa en fazla maruz kalan toplulukların başında siyahiler geliyor.
Orta çağlardan günümüze kadar çok uzun yıllar, siyah deriye sahip insanlara yönelik çeşitli ayrımcılıklar sürdürüldü. Dünyanın en önemli küresel güçlerinden Amerika Birleşik Devletleri’nde, 1865 yılına kadar kısmı kölelik sistemi devam etti.
Daha sonra kölelik kalksa da, günümüzden sadece 50-60 sene öncesine kadar ABD’de ırk ayrımcılığı uygulamaları devam ediyordu.
Güney Afrika’da ise siyahlara vatandaşlık hakkı tanımayan ırkçı rejim 1990’lara kadar sürdü.
ABD’de kölelik kültürü, Avrupa’dan yeni kıtaya gelen zengin yerleşimcilerin, işlerini görmek için Afrika’dan getirilen insanları satın almasıyla başlıyor.
Çok uzun yıllar devam eden bu kültürde, yalnızca beyazların mülk edinme hakkı olurken Afrikalı köleler bir hayvan gibi alınıp satılıyor, yetiştiriliyor ve kiralanıyor.
Amerikan İngilizcesinde bugün bile varlığını sürdüren bazı ifadelerin kökeni de o yıllara dayanıyor.
Afrikalı kölelere yönelik ‘nigger’ kelimesi, köken olarak ‘siyah’ anlamına gelse de, o dönemde köleleri tanımlamak için kullandığı için bugün bile hakaret olarak kabul ediliyor.
ABD’de kölelik, iç savaşın sonunda, 1800’lerin son döneminde çok büyük oranda kaldırıldı. Ancak Afrika kökenlilere yönelik ayrımcı kurallar devam etti.
20. yüzyıl boyunca da ABD, siyahi vatandaşların özlük haklara beyazlar kadar sahip olabilmesinin mücadelesi ile geçti.
Netice itibarıyla, Birleşik Devletlerin, kökenleri Afrikalı kölelere uzanan ilk siyahi devlet başkanı ancak 2008 yılında seçilebildi.
Günümüzde ABD’de herhangi bir ırkçı yasa söz konusu olmasa da, toplumsal olarak ırkçı terminoloji insanlar üstünde etki sahibi olmayı sürdürüyor.
Örneğin ‘nigger’ veya ‘black’ kelimeleri kullanılmıyor. Bunun yerine Afrika asıllı Amerikalı anlamına gelen ‘African American’ ifadesi tercih ediliyor.
Türkiye Cumhuriyeti’nde ve Türkiye’nin öncülü olan Anadolu merkezli medeniyetlerde, siyahilere yönelik ırkçı bir terminolojiye rastlayamıyoruz.
Kuşkusuz bunun en temel sebebi, Anadolu ahalisinin siyahi toplumlarla büyük oranda bir etkileşim içine girmemiş olmaları.
Anadolu’da koyu tenli insanlara kullanılan hitap genelde hep ‘Arap’ olmuş.
Hatta Osmanlı Devleti döneminde Arap olmayan Afrika kökenlilere bile Arap şeklinde seslenildiğini anlıyoruz.
Anadolu’nun Afrikalılarla en yoğun etkileşimi 18 ve 19. yüzyıllarda gerçekleşiyor. Bu dönemlerde Osmanlı Devleti, tarlalarda çalışmak üzere bugünkü Nijerya ve Sudan bölgelerinden çok sayıda köle getirtip ülkeye sokuyor.
Ege ve Akdeniz bölgelerindeki arazilerde, mısır ve tütün tarlalarında çalışan Afrikalı kölelerin çok büyük kısmı bir daha Afrika’ya dönmeyerek Osmanlı vatandaşı oluyor.
Bunlardan birisi olan Ahmet Ali Çelikten de Etiyopya taraflarından Osmanlı’ya gelmiş bir ailenin çocuğu.
Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusu’nda tayyare bölüğünde görev yapıyor.
Tarihin ilk siyahi savaş pilotlarından birisi oluyor.
Günümüzde de Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan ve en az 200 yıldır bu topraklarda yaşayan sınırlı sayıda Afrika asıllı Türkler mevcut.
Özellikle İzmir, Aydın, Muğla, Antalya’nın köylerinde yaşayan ‘Afro Türkler’ 10 ile 15 bin arasında küçük bir nüfusa sahip.
Peki, Türkiye’de Afrika kökenlilere nasıl hitap etmek gerekiyor?
Bu bağlamda kullanılan ‘siyahi’ kelimesi Farsçadan, ‘zenci’ kelimesi ise Arapça’dan dilimize yerleşmiş.
Zenci ve siyahi kelimelerinin her ikisi de Türkçede ırkçı bir anlam içermiyor. Tarihsel olarak ırkçılık barındıran bir anlamı da yok bu kelimelerin.
Buna karşın, özellikle akademik camialarda, İngilizce ve batı dillerinden gelen örnekler üstünden bir terminoloji benimseniyor.
Bundan dolayı Türkçede de ‘zenci’ ve ‘siyahi’ kelimeleri yerine ‘Afrika kökenli’ sözünü benimseyen kurumlar var.
Bu hassasiyette hiç kuşkusuz, ABD İngilizcesindeki terminolojide ‘siyahi’ kelimesinin köleliği çağrıştırmasının etkisi büyük. Bu kültürün yansımalarından dolayı Türkiye’de de siyahi ve zenci ifadeleri ‘nezaketsizlik’ ya da ‘ırkçılık’ olarak kabul edilebiliyor.
Ancak ifade ettiğimiz üzere bu durumun etimolojik bir temeli yok.
